Poseł Piotr Kowal skierował w Sejmie pytanie w sprawie kształtowania budżetów gmin wiejskich, miejsko–gminnych i małych oraz średnich miast w związku z planowaną reformą finansów jednostek samorządu terytorialnego.
– Silny i we właściwym rozumieniu tego słowa niezależny samorząd to podstawa skutecznego i demokratycznego państwa. Ale samorząd, jak sama nazwa wskazuje, musi mieć możliwość samodzielnego decydowania o swojej przyszłości i o swoim rozwoju. Te wszystkie elementy nie są możliwe do spełnienia bez stabilnego i przewidywalnego systemu finansowania. Systemu finansowania, który daje poczucie bezpieczeństwa wobec politycznych zawirowań w Warszawie, ale również systemu nieopartego, jak to miało miejsce przez ostatnie 8 lat, na polityce wożenia tekturowych czeków do wybranych gmin, które przysłużyły się tym czy innym lokalnym posłom.
Dlatego z zadowoleniem i nadzieją jako Lewica przyjęliśmy informację, że przygotowywane są zmiany w ustawie o finansowaniu jednostek samorządu terytorialnego. Ale jak państwo wiecie, każda zmiana, choć budzi nadzieję, budzi również pewne pytania czy wątpliwości. Dlatego też, wsłuchując się w głosy samorządowców, kieruję w imieniu klubu parlamentarnego Lewicy pytanie do pani minister: Jak będą kształtowały się budżety gmin wiejskich, gmin miejsko-wiejskich oraz małych i średnich miast od stycznia 2025 r. względem roku 2024 w związku z planowaną reformą finansów jednostek samorządu terytorialnego?
***
Na tak sformułowane zapytanie posła Piotra Kowala odpowiedziała Hanna Majszczyk – podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów:
„– Rzeczywiście przygotowana została reforma finansowania jednostek samorządu terytorialnego. Prace nad nią trwały praktycznie od początku tego roku, cały czas we współpracy ze stroną samorządową. Kierunki tej reformy zostały wypracowane ściśle w porozumieniu z jedynym i głównym adresatem tej ustawy. Uzyskaliśmy również pozytywną opinię komisji wspólnej rządu i samorządu na temat rozwiązań przyjętych w tej ustawie. Ustawa zawiera także na wniosek strony samorządowej liczne mechanizmy, które pozwolą monitorować jej działanie. Niemniej jednak na podkreślenie zasługuje fakt, że przygotowane rozwiązania zapewniają wzrost dochodów dla każdej, dosłownie każdej jednostki samorządu terytorialnego. Wprowadzone zostały do tej ustawy mechanizmy, które zapewniają również obiektywizm w podziale środków, a jednocześnie wzmacniają finanse jednostek samorządu terytorialnego. Wprowadzone zostały obiektywne algorytmy, według których będą naliczane określone potrzeby jednostek samorządu terytorialnego, i na tej podstawie będą one bilansowane z wyższymi dochodami dla jednostek samorządu terytorialnego, gdyż ta reforma zmienia strukturę dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Obecnie, według starych zasad, tak naprawdę główną część tych dochodów, ponad 50 proc., stanowią subwencje i dotacje, natomiast dochody podatkowe, dochody własne są właśnie poniżej tej granicy. W nowych rozwiązaniach dochody własne, dochody podatkowe będą stanowiły ok. 80 proc. dochodów jednostek samorządu terytorialnego, natomiast części subwencyjne – ok. 20 proc.
Koszt dodatkowego wsparcia dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2025 to jest prawie 25 mld zł – 24,8 mld zł – a na przestrzeni najbliższych 10 lat do jednostek samorządu terytorialnego ma zostać skierowana kwota rzędu 345 mld zł. A więc jeśli wziąć pod uwagę chociażby te wielkości, już widać w sposób wyraźny, że następuje tutaj wsparcie funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego, po to, aby właśnie wzmocnić te demokratyczne procesy i sposób zarządzania jednostek na ich terenach, odpowiadania na zapotrzebowanie obywateli, które na tych terenach powstaje.
Jednocześnie warto tutaj zauważyć, że wzmocnione zostały również, poprzez podniesienie poziomu dochodów kierowanych do jednostek samorządu terytorialnego, potrzeby oświatowe, ponieważ oprócz tego, że włączone zostały do tych kwot obecnie przekierowywane do jednostek samorządu terytorialnego dotacje dla przedszkoli, to włączono te dotacje do potrzeb oświatowych, wzmacniając ich wymiar poprzez przesunięcie dodatkowej puli środków na te potrzeby w wysokości powyżej 3 mld zł, dodatkowo.
A jednocześnie jednoznacznie zapisano, że właśnie wskutek tych nowych rozwiązań każdorazowo podwyżki dla nauczycieli będą miały odzwierciedlenie w naliczaniu potrzeb oświatowych, jeśli chodzi o nauczycieli przedszkolnych.
Odnosząc się już tak stricte do pytania, które przedstawił pan poseł, o wpływ tej reformy na małe miasta, gminy miejsko-wiejskie, małe miasteczka, za które uznajemy na potrzeby przedstawienia tutaj państwu informacji te, na których terenie znajduje się do 10 czy też do 15 tys. mieszkańców, to oczywiście w tej reformie nie zapomniano również o tych 121 małych podmiotach, które ze względu na liczbę ludności mają pewne ograniczenia co do możliwości rozwojowych, ponieważ baza naliczania udziałów podatkowych jest oparta na bazie dochodów podatników z ich terenów. Dlatego też zabezpieczono ich interesy poprzez to, że wprowadzono potrzeby wyrównawcze, a także wprowadzono poziomy minimalnych dochodów, które osiągnie każda jednostka samorządu terytorialnego. Chodzi tu o najmniej 4% wzrostu w stosunku do dochodów, jakie by osiągnęła, gdyby tej reformy nie było. Poza tym pojawiają się, zwłaszcza jeżeli chodzi o małe jednostki, dodatkowe potrzeby, potrzeby ekologiczne, które również zwiększają potencjał tych jednostek.
Jeżeli chodzi o gminy miejskie do 10 tys. mieszkańców, to wskutek tych nowych rozwiązań wzrost dochodów w stosunku do 2024 r. to jest wzrost na poziomie 25,4 proc. Gminy miejskie do 15 tys. mieszkańców to wzrost w stosunku do roku 2024 o ok. 23,9 proc.
Gminy miejsko-wiejskie do 10 tys. mieszkańców to wzrost o ok. 23 proc. w stosunku do dochodu z roku 2024 i gminy miejsko-wiejskie do 15 tys. mieszkańców to wzrost o 21,4 proc. w stosunku do dochodów osiąganych przez te jednostki w 2024 r.
Chciałabym uzupełnić – jak już wielokrotnie zostało to zapowiedziane przez ministra finansów – że również jednostki samorządu terytorialnego, wszystkie, nie tylko te mniejsze, o których wspomniałam, dostaną dodatkowe zasilenie w roku 2024, do tych jednostek z budżetu państwa zostaną przekierowane dodatkowe środki i będzie to miało miejsce gdzieś w okolicach października.”.
Poseł Piotr Kowal z zadowoleniem odnotował po dyskusji, że „ – transparentność i przewidywalność to wartości, których w systemie finansowania JST (jednostek samorządu terytorialnego) przez ostatnie lata brakowało. Te elementy są kluczowe dla budowania zaufania między władzą centralną a lokalnymi jednostkami. Uważam, że dzięki tej reformie samorządy będą mogły planować swoje budżety długoterminowo, bez obaw o nagłe i nieprzewidywalne zmiany. Środki będą przydzielane zgodnie z realnymi potrzebami, a nie politycznymi afiliacjami. To krok w stronę większej uczciwości i sprawiedliwości, na którą długo czekały lokalne społeczności”.
Opr. nim, 12 września 2024 r.